Sovyet sineması ile akademik düzeyde ilgilenenler için önermek istediğim eski ama iyi bir kaynak var. Editörlüğünü Anna Lawton’un yaptığı The Red Screen Politics, Society, Art in Soviet Cinema, tarih ile sinemanın kesiştiği alanlara büyük katkılar yapmış Mark Ferro, Richard Taylor, Peter Kenez, Denise J. Youngblood ve Vance Kepley gibi değerli araştırmacıların çalışmalarından oluşuyor.
Kitapta, literatürde sık karşılaşılan, sinemayı Sovyetlerin iç içe geçen sanat ve propaganda politikaları bağlamında ele alan yazılarla birlikte, özellikle tarihçilerin ilgisini çekebilecek “Does a Film Writing of History Exist? The Case of the Soviet Union” gibi çok disiplinli çalışma örnekleri de var.
Marc Ferro‘nun medya ile tarih, sinema ile tarihçi arasında ufuk açıcı bağlar kurduğu yazısı Does a Film Writing of History Exist? The Case of the Soviet Union sinema ve tarihyazımı ile ilgilenen tarih araştırmacılarını güzel bir yolculuğa çıkarıyor. Sovyetler Birliği özelinde tarihin filmik bir yazımının olup olmadığını tartışan yazı bu alanda kafa yoran araştırmacılar için literatürün en eski kayıtlarından olması açısından iyi bir başlangıç noktası olabilir. Özellikle son on yılda tarih-sinema bağlamı üzerine yapılmış pek çok çalışma olsa da Marc Ferro okuyarak alana giriş yapmak, konunun tarihi gelişimini de gözler önüne serecektir. Ferro’nun yazısının hemen başında ifade ettiği birkaç şeyi alıntılamak, metnin kalanı hakkında fikir vermesi açısından yararlı olacaktır.
Hiç şüphe yok ki, son on yılda bu sorun yeni bir önem kazandı: Televizyonun bir tür “paralel okul” haline geldiği Batı toplumlarında televizyon izlemeye harcanan süre artmaya devam ediyor. Dahası, sömürgeleştirilmiş insanlar için – özellikle de yazılı bir tarihsel geleneğe sahip olmayanlar için – güçlü bir sözlü geleneğe sahip olsalar bile, tarih bilgisi büyük ölçüde medyaya bağlıdır.
— Marc Ferro, Does a Film Writing of History Exist? The Case of the Soviet Union
Kitabın öne çıkan bir diğer makalesi ise Richard Taylor tarafından kaleme alınan Ideology and Popular Culture in Soviet Cinema: The Kiss of Mary Pickford (Sovyet Sinemasında İdeoloji ve Popüler Kültür: Mary Pickford’un Öpücüğü). Bu çalışma Sovyetler Birliği’nin sinema ile tanışması ve salon kültürünün şehirlerden köylere kadar yayılması hakkında önemli bilgiler içeriyor. Sovyet sinemasının kültürel temellerini ve dönüşümlerini merak edenler için tatmin edici bir giriş olduğu söylenebilir.
Doktorasını 1980 yılında sinema merkezli olmak üzere Rusya, Sovyetler ve Doğu Avrupa sosyo-kültürel tarihi konusunda uzmanlaşarak alan ve şu anda Kansas Üniversitesi’nde çalışan tarihçi Denise J. Youngblood da kitaba önemli bir katkıda bulunmuş. Cinema as Social Criticism: The Early Films of Fridrikh Ermler isimli makalesi ile sinemayı, dört Stalin ödülü sahibi olan Fridrikh Ermler’in erken dönem filmleri üzerinden toplumsal eleştiri bağlamında değerlendirmiş. Makale, Sovyet sineması için tarihi ve sanatsal anlamda bir çok katkıda bulunmuş olan F. Ermleri yakından tanımak ve Sovyet idaresi ile ilişkileri çerçevesinde üretmiş olduğu yapıtların temel motivasyonunu görmek isteyen okuyucular için iyi bir kaynak oluşturuyor.
Lisansını Princeton, doktorasını ise 1966 yılında Harvard’tan alan Macar asıllı Amerikalı tarihçi, Rusya, Doğu Avrupa ve Sovyet Sineması uzmanı Peter Kenez‘in yazısı da kitabın değerli başlıklarından birisi olarak öne çıkıyor. Films of the Second World War makalesi ile Sovyet Sinemasının İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşamış olduğu buhranları ve toplumun yeniden ayağa kalkabilmesi için ürettiği filmleri ele alan Kenez, Sovyet Sineması ile ilgilenenlere önemli kapılar aralayabilecek bir metin ortaya koyuyor. Makale hakkında daha fazla fikir sahibi olmak isteyenler için küçük bir alıntı faydalı olabilir.
Kinosbornikler, açık söylemek gerekir ki Bolşeviklerin İç Savaş’ta kullandığı, agitki adı verilen kısa ajitasyon filmlerinin yeniden canlandırılmasıydı. O dönemde hammadde kıtlığı ve teknik ekipman eksikliği, yönetmenleri öncelikle köylüler arasında Bolşevik mesajını yaymak için kullanılan kısa filmler yapmaya zorladı. Bu filmler eğitimsiz bir izleyici kitlesinin ilgisini çekti ve mesajlarının olağanüstü basitliğine ve ortaya konan şeyin bir mesaj olduğunun açıkça belli olmasına rağmen faydalı olduklarını kanıtladılar. Bolşevikler, [İkinci Dünya Savaşı sebebiyle], kendilerini bir kez daha tehdit altında hissettiklerinden, geçmişte değerini göstermiş olan bir propaganda aracını [yeniden] kullanmaya yöneldiler.
— Peter Kenez, Films of the Second World War
Kitap çok değerli olsa da tamamını burada incelemek mümkün değil. 1992 basım olmasına rağmen içerdiği vizyoner bakış açıları ve sağladığı orijinal verileriyle hala çok değerli. İyi emek verilen, ince elenip sık dokunarak inşa edilen hiçbir bilgi kaybolmuyor ve üzerinden yıllar geçmiş olsa bile aynı alanda üretilmiş yüzlerce kitabın, ortaya konmuş binlerce makalenin arasında ışıl ışıl parıldamaya devam ediyor. Bu değerli çalışmaları bir araya getiren, editör Anna Lawton’a başta olmak üzere, makaleleriyle katkı sunan değerli yazarlara, bu denli titiz bir şekilde çalışmayı ve yazmayı tercih ettikleri için emeklerinden dolayı teşekkür etmek isterim. Dipnotları dikkatli bir şekilde takip ettiğinizde, sizi kitabı okuyarak elde edebileceğiniz bilgi birikiminin onlarca katına götürecek devasa bir hazine ile karşılaşacağınızı da hatırlatmak gerekir. Dolayısıyla kitap, hem entelektüel anlamda hem de akademik anlamda tatmin edici bir okuma vadediyor.
Kitap bu adres üzerinden Web Archive kütüphanesinden görülebilir. Web Archive’e ücretsiz üye olarak kitabı ödünç alabilirsiniz.
https://archive.org/details/redscreen00anna/mode/2up
İÇİNDEKİLER
Introduction: An Interpretive Survey
Anna Lawton
PART ONE From Potemkin to the Elbe
Government Policies and Practical Necessities in the Soviet Cinema of the 1920s
Kristin Thompson
Ideology and Popular Culture in Soviet Cinema: The Kiss of Mary Pickford
Richard Taylor
Cinema as Social Criticism: The Early Films of Fridrikh Ermler
Denise J.Youngblood
Cinematic Abstraction as a Means of Conveying Ideological Messages in The Man with the Movie Camera
Vlada Petric
The Kinetic Icon and the Work of Mourning: Prolegomena to the Analysis of a Textual System
Annette Michelson
Mr Kuleshov in the Land of the Modernists
Vance Kepley, Jr.
Films of the Second World War
Peter Kenez
PART TWO From the Thaw to the New Model
The New Wave in Soviet Cinema
Herbert Marshall
The War and Kozintsev’s Films Hamlet and King Lear
Joseph Troncale
The Image of Women in Contemporary Soviet Cinema
Françoise Navailh
Russian Nationalist Themes in Soviet Film of the 1970s
John B.Dunlop
Socialist Realism and American Genre Film: The Mixing of Codes in Jazzman
Herbert Eagle
Art and Propaganda in the Soviet Union, 1980–5
Val Golovskoy
Alexei German, or the Form of Courage
Giovanni Buttafava
Scarecrow and Kindergarten: A Critical Analysis and Comparison
Alexander Gershkovich
The Cinema of the Transcaucasian and Central Asian Soviet Republics
Lino Micciché
Historical Time in Russian, Armenian, Georgian and Kirghiz Cinema
Sylvie Dallet
Does a Film Writing of History Exist? The Case of the Soviet Union
Marc Ferro
The Anthill in the Year of the Dragon
Michael Brashinsky
With Perestroika, without Tarkovsky
Peter Shepotinnik
Notes on Contributors 343
Index